Misschien is het je opgevallen: over vrouwengezondheid in het algemeen en menstruatie in het bijzonder wordt ineens best veel gepraat. Dat is niet onlogisch. In de eindelijk hippe discussie over genderongelijkheid in de gezondheidszorg kun je namelijk een hele dikke rode daad ontdekken: de menstruatiecyclus is sinds jaar en dag buiten wetenschappelijk onderzoek gelaten. Fluctuerende hormoonspiegels door die menstruatiecyclus zorgen namelijk voor ruis. Om die reden zijn proefdieren meestal mannelijk. De consequentie daarvan is dat diagnostiek, behandelmethoden en medicatie zijn afgestemd op ‘de gemiddelde mens’. Dat klinkt misschien gelijkwaardig, maar die gemiddelde mens is dus een witte man van 70-75 kilo met een lengte van 175-180 cm met een mannelijke hormoonhuishouding.
Zelfs algoritmes blijken niet genderneutraal te zijn
Het mannenlijf is de standaard. Niet alleen in de medische wereld, ook als het gaat om productdesign. Dat is onhandig en oncomfortabel, leren we uit de stroom aan boeken, podcasts en documentaires die recent over de bekende gendergap zijn verschenen (kijk bij de leestips verderop). Zo blijkt de maatvoering van een smartphone afgestemd op de net iets grotere mannenhand en is de gemiddelde temperatuur op kantoor vaak net te laag voor vrouwen die een ander metabolisme hebben. Google spraakherkenning? Afgestemd op een mannenstem. Illustratief is ook de smartwatch van het techbedrijf met appel-logo die een paar jaar terug werd gelanceerd. Daarmee kon je alle facetten van je gezondheid minutieus monitoren. Als je een man was dan, want de menstruatiecyclus was in het ontwerp vergeten. Mannelijke kokervisie? Ja en nee. Zelfs algoritmes blijken niet genderneutraal te zijn. NB: er is een inhaalslag gaande. Femtech is booming.
Medicijnen? Afgestemd op een mannenlijf, waardoor vrouwen vaker last van bijwerkingen hebben
Die mannelijke standaard voor van alles en nog wat kan het verschil tussen leven (M) en dood (V) betekenen. We noemen de crashtestdummy’s uit de auto-industrie – gemodelleerd naar een mannenlijf – waardoor vrouwen een hogere kans hebben om bij een auto-ongeluk te overlijden. En om het bruggetje naar de medische wetenschap weer over te steken: medicijnen? Afgestemd op een mannenlijf, waardoor vrouwen meer kans op bijwerkingen hebben. Medisch onderzoek? Afgestemd op een mannenlijf, waardoor er geen rekening wordt gehouden met de invloed van vrouwelijke hormonen. Pas nu wordt duidelijk dat het wel degelijk kan uitmaken op welk moment van de menstruatiecyclus de cardioloog medisch onderzoek doet. Dat hart- en vaatziekten bij vrouwen zich anders openbaren – waardoor signalen van een infarct worden gemist. Waarom hebben vrouwen drie keer vaker migraine dan mannen? En ga zo maar door.
Herstory in history
Hoe is het zo scheef gegroeid, vraag je je misschien af? Vrouwen vormen de helft van de totale wereldbevolking en hebben een niet onbelangrijke invloed op het voortbestaan van de mensheid, het welzijn van hun familie en de samenleving en op de economie. Dat zij kinderen baren, borstvoeding geven en – de fundering van dit huzarenstukje – menstrueren, heeft hen niet veel voorsprong opgeleverd. In tegendeel. Voor het vrouwenlijf is wetenschappelijk gezien altijd net even minder belangstelling geweest. Sinds de oudheid gold het mannenlijf als standaard en het vrouwenlijf als een variatie op die standaard. Met een pittig potje discriminatie in de geneeskunde tot gevolg. De psychische aandoening ‘hysterie’ is niet toevallig afgeleid van het Griekse woord hystera (baarmoeder).
Mannenaandoeningen staan hoger in de ranking dan vrouwenaandoeningen. Naar de penis is heel veel meer onderzoek gedaan dan naar de clitoris. Neem erectiestoornissen. Daar wordt in orde van grootte vijf keer zoveel onderzoek naar gedaan als naar cyclus-gerelateerde aandoeningen, meldde gynaecoloog Bertho Nieboer in een tv-uitzending van Pointer. Nieboer is de motor achter een survey onder ruim 42.000 Nederlandse vrouwen naar de impact van menstruatieklachten.
‘Vrouwenprobleempjes horen erbij’
Gebrek aan belangstelling = gebrek aan onderzoeksgelden = gebrek aan kennis. Dat zie je terug in de spreekkamer en de behandelkamer. Bagatelliseren ligt daar op de loer, want ‘vrouwenprobleempjes horen erbij’. Misdiagnoses liggen dat ook, omdat klachten bij vrouwen zich nu eenmaal anders openbaren. Met dank aan de wisselende hormoonspiegels gedurende de menstruatiecyclus. Zie de hartklachten hierboven.
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ‘wij vrouwen’ hier best even de hand in eigen beha mogen steken. Zij zijn meesters meesteressen in het downplayen. Ach nee dokter, valt wel mee. Hoort erbij, elke maand uitgeschakeld zijn vanwege extreme menstruatiekramp of hevig menstrueel bloedverlies. Zeker en vast ga ik mij schamen voor verzakkingen, menstruatie, doorlekken, opvliegers en ander overgangsleed. Alleen bij een bevalling kun je nog op een beetje credit rekenen.
Gelijkheid = ongelijkheid
In Nederland worden artsen opgeleid om mannen en vrouwen gelijk te behandelen. Ironisch genoeg leidt juist dat tot ongelijkheid, omdat mannen- en vrouwenlijven op cruciale punten van elkaar verschillen. Ook op andere punten blijkt die gelijke behandeling niet helemaal uit de verf te komen. Mannen worden vaker doorverwezen naar de specialist en ondergaan vaker lichamelijk onderzoek, ook als ze dezelfde klachten hebben. Dat blijkt uit een multidisciplinair onderzoeksproject van communicatiewetenschapper Ilona Plug (Radboudumc Nijmegen) en epidemioloog Aranka Ballering (UMC Groningen) dat onderdeel is van het programma Gender & Gezondheid van ZonMw. Daardoor worstelen zij vaker met klachten, die worden afgedaan als burn-out, overgang, fibromyalgie of het chronisch vermoeidheidssyndroom, en worden cyclus-gerelateerde aandoeningen als PMMD met een psychische aandoening verward.
Dat meer vrouwen dan mannen met onverklaarde – dus niet onverklaarbare – gezondheidsklachten rondlopen is ook de mening van journalist en ervaringsdeskundige Mirjam Kaijer die het verhelderende boek Ik Ben Geen Man! schreef; een zoektocht naar korte consulten, foute diagnoses, stereotyperingen en andere hiaten in ons zorgsysteem. Kaijer is de aanjager van een enquête onder bijna 1.800 vrouwen, die wordt ondersteund door onder meer WomenInc en Zus&Zorg. Een paar bevindingen uit die enquête: bijna 65% van de vrouwen met onverklaarde gezondheidsklachten voelt zich niet gehoord door de huisarts of specialist. Meer dan de helft van de ondervraagden loopt al meer dan vijf jaar rond met klachten. Voor haar boek interviewde ze artsen, specialisten en andere ervaringsdeskundigen. Wil jij je verhaal delen, dan kan dat via haar website.
Tussen de oren
Kaijer vindt vooral het gebrek aan kennis onder vrouwen schokkend. Zo weet slechts 40% dat vrouwen vaak heftiger reageren op medicatie omdat deze met name op mannen wordt getest. Ruim 80% heeft geen idee dat driekwart van de patiënten met een auto-immuunziekte – denk aan reuma, of schildklierafwijkingen – vrouw is. ‘Het is belangrijk dat vrouwen de juiste feiten kennen, omdat zij nog te vaak onterecht horen dat hun klachten psychisch zijn. Dat het tussen de oren zit. Binnen ons zorgsysteem worden lichamelijke en geestelijke klachten traditiegetrouw gescheiden. Daar gaat het al mis. Mijn boek is een pleidooi voor een meer persoonlijke geneeskunde en voor meer en beter wetenschappelijk onderzoek naar man-vrouw verschillen in de zorg.’
Zelf liep Kaijer tien jaar rond met onverklaarde klachten die door artsen werden afgedaan als ‘hoort bij de overgang’. Uiteindelijk werd ze in Amerika geopereerd aan een goedaardige tumor op haar schildklier en sindsdien is zij nagenoeg klachtenvrij. Om aandacht te vragen voor genderspecifieke gezondheidszorg in de politiek startte Kaijer een petitie die inmiddels al meer dan 30.000 keer is ondertekend. Deze wordt dit voorjaar aangeboden aan minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Ernst Kuipers. Het is de bedoeling dat de teller dan op minimaal 40.000 handtekeningen staat. Dus heb jij nog niet getekend, doe dat dan alsnog even via mirjamkaijer.nl/petitie/.
Global Women’s Health Index
Volgens Kaijer loopt Nederland achter als het gaat om genderspecifieke zorg. Een opvatting die door meerdere geïnterviewde specialisten in het boek wordt beaamd. Om inzicht te krijgen tussen landelijke verschillen komt de Global Women’s Health Index (GWHI) van medisch technologiebedrijf Hologic in samenwerking met Gallup World Pol van pas. Dit is met stip de meest uitgebreide enquête over de gezondheid van vrouwen en meisjes die ooit werd uitgevoerd. Met deze index brengt Hologic de gezondheid van 60.000 vrouwen in 116 landen en regio’s in kaart. In totaal werden hiervoor tussen februari 2020 en maart 2021 meer dan 120.000 vrouwen en mannen van 15 jaar en ouder ondervraagd, in meer dan 140 talen. Hiermee werd 93% van de wereld bereikt. De onderzoeksresultaten weerspiegelen de gezondheidssituatie van ongeveer 2,5 miljard vrouwen wereldwijd. In Nederland is de GWHI inmiddels aangeboden aan minister Ernst Kuipers.
In de GWHI worden de landen en regio’s gerangschikt op basis van een gecombineerde score. Daarvoor is uitgegaan van vijf factoren die samen voor 80% bijdragen aan de gemiddelde levensverwachting van vrouwen bij de geboorte: preventieve zorg, adviezen over gezondheid en veiligheid, emotionele gezondheid, individuele gezondheid en basisbehoeften. Hoe hoger de score, hoe beter de gezondheidssituatie. Nederland staat met 64/100 op de zevende plaats in de GWHI, onder andere Europese landen als Duitsland, Noorwegen, Letland, Finland en Oostenrijk. Geen enkel land ter wereld scoort trouwens hoger dan 69/100 in de Index, die wordt aangevoerd door Taiwan. Europa scoorde gemiddeld slechts 58/100 – ook Europese beleidsmakers hebben dus nog veel werk te doen om de gezondheid van vrouwen te verbeteren. De Verenigde Staten scoren 61/100. Hekkensluiter is Peru (36/100).
Handvatten voor verbetering gelijkwaardigheid
De GWHI geeft artsen, overheden en andere beleidsmakers unieke inzichten in de huidige gezondheidstoestand van vrouwen; per land of regio en wereldwijd. Dit maakt het makkelijker om prioriteiten te stellen bij het verbeteren van die situatie. Bijvoorbeeld door in te zetten op preventieve en vroegdiagnostische zorg: twee belangrijke factoren in de gezondheid van vrouwen. Uit de GWHI bleek dat in 2020 wereldwijd 1,5 miljard vrouwen in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek niet preventief zijn getest op vier belangrijke risicofactoren. Te weten: hoge bloeddruk, kanker, diabetes en seksueel overdraagbare aandoeningen en infecties (soa’s/soi’s).
Wie denkt dat dit vooral een probleem is in landen met een gebrekkige infrastructuur en grote inkomensverschillen: in Nederland werd in deze periode slechts 28% van de vrouwen tussen de 50-75 jaar getest op borstkanker, dat is ver onder de 50% die verwacht zou worden bij het tweejaarlijkse bevolkingsonderzoek dat wordt aangeboden door de overheid. Ook het baarmoederhals-bevolkingsonderzoek wordt door jonge Nederlandse vrouwen vaak uitgesteld, uit schaamte of angst voor pijn. Wat jammer is. Wereldwijd wordt elke minuut bij een vrouw de diagnose baarmoederhalskanker gesteld. Deze vorm van kanker kan worden genezen als de diagnose vroeg wordt gesteld en er snel wordt behandeld.
De gap tussen denken en doen
Een van de interessante conclusies uit de GWHI: vrouwen geloven wel in de meerwaarde van geregelde gezondheidschecks, maar laten deze toch na. In Tanzania bijvoorbeeld, zegt 100% van de vrouwen dat regelmatige controles de gezondheid van vrouwen verbeteren, maar slechts 70% zegt dat ze tijdens de afgelopen 12 maanden ook daadwerkelijk met een zorgverlener heeft gesproken. En in Myanmar zegt 97% dat regelmatige controles de gezondheid verbeteren, maar slechts 38% had het afgelopen jaar met een zorgverlener gesproken.
Ook in Nederland zit er een verschil tussen wat vrouwen vinden en wat vrouwen daadwerkelijk doen. Dat vrouwen te lang blijven rondlopen met ernstige menstruatieproblemen is de ervaring van vrijwel elke gynaecoloog die je hierover spreekt. Dus al is het maar voor de statistieken: je bent niet van poppenstront als je medische hulp zoekt bij gezondheidsklachten. Je bent geen zeur als je om doorverwijzing en/of een second opinion vraagt. En een slimme meid geeft wél gehoor aan de oproep voor een bevolkingsonderzoek. De bal ligt ook bij jou. Period!
MAIL & WIN!
Period! geeft een exemplaar van Ik ben Geen Man! van Mirjam Kaijer cadeau. Mail je postadres voor 6 april naar redactie@ period.nl. De winnaar krijgt per email bericht. Het boek wordt door Period! naar je opgestuurd. Niet gewonnen? Niet getreurd. Je kunt Ik ben Geen Man! voor € 23,99 bestellen bij Bol.com. CLOSED
Illustratie opening: Shutterstock.
Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.
Ook interessant:
Onzichtbare Vrouwen – Licht op dubieuze data in een voor mannen ontworpen wereld 2019, € 13,99 (e-book), Bol.com.
Liever Engelstalig?
Unwell Woman – Misdiagnosis and Myth in a Man-Made World. Elinor Cleghorn, Engelstalig, 2021, € 19,99, Bol.com.
Unwell Woman – A Journey Through Medicine And Myth in a Man-Made World, Elinor Cleghorn, Engelstalig, 2021, € 16,99, Bol.com.
Invisible Women – Exposing Data Bias in a World Designed for Men, Caroline Criado Perez, Engelstalig, 2020, € 16,99, Bol.com.
Kijken:
Reference Man – vierdelige docuserie van Sophie Frankenmolen voor BNN Vara, https://www.npostart.nl/reference-man/BV_101407436
Pointer – Vrouwengenees(on)kunde: Endometriose, https://pointer.kro-ncrv.nl/vrouwengeneesonkunde-endometriose
Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.
Lees ook:
Podcastselectie
Playlist
Boekenoverzicht
Filmwijzer
Puberboekenoverzicht
